Türk Çocuk Edebiyatının Tarihçesi
Türkiye'de çocuk edebiyatının gelişimi, dünyadaki edebiyatın gelişimiyle yakından ilgilidir. tanzimat dönemi türk çocuk edebiyatının da başlangıcı sayılabilir (1839). tanzimat'tan önce sözlü Edebiyat türü hakimdi. bunlardan masal, bilmece, tekerleme, atasözleri, nasreddin hoca fıkraları daha çok evlerde, karagöz ve meddah biçimleri de kamusal alanlarda çocukların eğitim ve eğlencesine sunulurdu.
Tanzimat döneminde kayserili Dr. Rüştü'nün 1859 yılında yazmış olduğu "nuhbe-tül etfal" isimli arapça alfabe kitabının arkasında çocukları eğlendirmek amacıyla yazılmış olan çocuk hikayeleri, fabl çevirileri, kısa hayvan öyküleri vardı. 1869 yılında mümeyyiz adlı derginin her sayısı ayrı renk kağıt üzerine basılmıştır. bu dergide çocuklar için bilmeceler ve dizi romanlar mevcuttu.
Ahmet Mithat'ın "hace-i evvel" ve "kıssadan hisse" isimli kitaplarını bazılari ilk çocuk kitapları sayarlar (1871). bu kitaplar çocukları eğlendirmek amacıyla yazılmıştır. 1883'de çaylak tevfik nasreddin hoca fıkralarını toplamıştır. ne var ki o dönemde yazılı çocuk edebiyatı olarak fazla bir şey yoktu. sair nebi'nin "hayriyye" ve sümbülzade vehbi'nin "lütfiyye" isimli eserleri tamamiyle didaktik biçimde ve şiir şeklindeydiler. bu eserler büyüklere göre olduğu için çocuk edebiyatına girmemişlerdir.
Türkiye'nin ilk çocuk kitapları tanzimat dönemi yazarlarından şinasi, recaizade ekrem ve ahmet mithat tarafından fransızcadan çevrilen kısa şiirler ve hayvan hikayeleridir. ziya pasa j.j.roussea'niu "emile" isimli eserini çocuklar için tercüme etmiştir. bu arada recaizade ekrem ve muallim naci sırasıyla "tefekkür" ve "ömer'in çocukluğu" isimli özgün eserleri çocuklar için yayınlamışlardır. yusuf kamil paşa fenelon'dan yaptığı çevirileri "tercüme-i telemak" (1862) isimli eserinde yayınlarken, vakanuvis lütfü daniel defoe'nun "robinson crusoe" isimli eserini, mahmut nedim jonathan swift'in "gulliverin gezileri" adlı kitapları ve mehmet emin de jules verne'in "merkezi arza seyahat" ve "balonda beş hafta seyahat" adlı romanlarını çevirmiştir.
Bütün bu yapıtlar 9 yaş ve üzeri çocuklar için yazılmıştır. daha sonra pek çok yazar ve şair de çocuklar için kitap yazmaya başladılar. bunlar arasında ahmet rasim, ahmet mithat, ziya gökalp, ömer seyfettin, tevfik fikret, ali ekrem bolayır, ibrahim alaattin gövsa, ali ulvi elöve ve aka gündüz sayılabilir. cumhuriyetin ilanından sonra harf devrimi ile yeni bir dönem başlamış ve kitaplar yeni harfler ile tekrar basılmıştır. çocuk kitaplarında önde gelen isimler reşat nuri gültekin, mahmut yesari, peyami safa, abdullah ziya kazanoğlu, ragıp çalapala, kemalettin tuğcu gibi yazarlardır.
Tanzimattan 1940 yılına kadar çocuk kitapları sayısında fazla bir artış görülmez. çocuk esirgeme kurumu 1943-46 yılları arasında çoğu çeviri olmak üzere yüzden fazla değişik kitap bastırtmıştır. 1952'den sonra yazılan eserlerde toplumsal içerikli hikaye ve romanların yer aldığı görülür. 1950 yılından itibaren bazı okul ve kütüphanelerde çocuk kitabı haftaları ve sergiler düzenlenmeye başlandı. Eflatun cem güney "açıl sofram açıl" ve "dede korkut masalları" ile çeşitli ödüller almıştır. 1964 yılında vala nurettin ve nihal karamanagralı'nın yazdığı "korkusuz murat" doğan kardeş ödülü almıştır. aynı dönemde orhan veli kanık la fontaine çevirileri ve nasreddin hoca fıkralarını akıcı bir dille kaleme alır. fazıl hüsnü dağlarca'nın şiir kitabı "çocuk ve allah" "açıl sofram açıl", "balina ile mandalina", "okumayı seven ayı" ve "yaramaz sözcükler"i, aziz nesin'in "şimdiki çocuklar harika", "üç karagöz oyunu", "pıtlatan bal" adlı eserleri çocuklara hitap eden ve bu dönemde yazılmış eserlerdir. cahit uçuk "kırmızı mantarlar "(1943), "üç masal" (1944), "türk çocuğuna masallar" (1946), "ateş gözlü dev" (1946) ve "kurnaz tilki "(1946), adlı eserleri yazmış ve "türk ikizleri "(1958) adlı eseri ile hans christian andersen ödülü almıştır. mümtaz zeki taşkın tiyatro eserlerinin yanısıra "çocuklarımıza resimli şiirler" (1959), "çitlenbik kız" (1975) ve "çocuklara kahramanlık hikayeleri" (1978) adlı eserleri yayınlanmıştır.
1960 yılında tdk ve kültür bakanlığı çeşitli yarışmalar düzenledi. rıfat ilgaz "hababam sınıfı", "küçük çekmece okyanusu" ve "cankurtaran yılmaz"ı yazmıştır. mehmet seyda roman ve hikaye türünde "bir gün büyüyeceksin", "şeytan çekiçleri", "çikolata" ve "düşleme oyunu"nu yazmıştır.
Yazarlarımız bu yıllarda çocuk kitapları alanına önem verip, öykü, roman, şiir yazmaya başlamışlarsa da pek azı başarılı olmuştur. 1966'dan başlayarak çocuk kitaplarında gelişme görülür. talip apaydın "toprağa basınca", "dağdaki kaynak", "elif kızın elleri", gülten dayıoğlu "fadiş", "dört kardeştiler", "suna'nın serçeleri" ve "yurdumu özledim"i yazmıştır. 1970'lerden sonra çocuk edebiyatı hareketlenmiş ve çeviriler artmıştır.
1966-67 yıllarında "ayşegül ve ayşecik" dizisi türkiye'ye gelene kadar resimli kitap hiç yoktu. sadece amerikan board neşriyat dairesi (red house) 1961 yayınları ile bu türde eserler veriyordu. içerik açısından başarılı olanlar fiziksel ve resimleme yönünden başarılı olamıyorlardı. bu tercümelerin çoğu toplumumuza uymuyordu. can göknil'in "kirpi masalı" ilk resimli çocuk kitabımızdır.
Türkiye'de çocuk edebiyatının gelişimi, dünyadaki edebiyatın gelişimiyle yakından ilgilidir. tanzimat dönemi türk çocuk edebiyatının da başlangıcı sayılabilir (1839). tanzimat'tan önce sözlü Edebiyat türü hakimdi. bunlardan masal, bilmece, tekerleme, atasözleri, nasreddin hoca fıkraları daha çok evlerde, karagöz ve meddah biçimleri de kamusal alanlarda çocukların eğitim ve eğlencesine sunulurdu.
Tanzimat döneminde kayserili Dr. Rüştü'nün 1859 yılında yazmış olduğu "nuhbe-tül etfal" isimli arapça alfabe kitabının arkasında çocukları eğlendirmek amacıyla yazılmış olan çocuk hikayeleri, fabl çevirileri, kısa hayvan öyküleri vardı. 1869 yılında mümeyyiz adlı derginin her sayısı ayrı renk kağıt üzerine basılmıştır. bu dergide çocuklar için bilmeceler ve dizi romanlar mevcuttu.
Ahmet Mithat'ın "hace-i evvel" ve "kıssadan hisse" isimli kitaplarını bazılari ilk çocuk kitapları sayarlar (1871). bu kitaplar çocukları eğlendirmek amacıyla yazılmıştır. 1883'de çaylak tevfik nasreddin hoca fıkralarını toplamıştır. ne var ki o dönemde yazılı çocuk edebiyatı olarak fazla bir şey yoktu. sair nebi'nin "hayriyye" ve sümbülzade vehbi'nin "lütfiyye" isimli eserleri tamamiyle didaktik biçimde ve şiir şeklindeydiler. bu eserler büyüklere göre olduğu için çocuk edebiyatına girmemişlerdir.
Türkiye'nin ilk çocuk kitapları tanzimat dönemi yazarlarından şinasi, recaizade ekrem ve ahmet mithat tarafından fransızcadan çevrilen kısa şiirler ve hayvan hikayeleridir. ziya pasa j.j.roussea'niu "emile" isimli eserini çocuklar için tercüme etmiştir. bu arada recaizade ekrem ve muallim naci sırasıyla "tefekkür" ve "ömer'in çocukluğu" isimli özgün eserleri çocuklar için yayınlamışlardır. yusuf kamil paşa fenelon'dan yaptığı çevirileri "tercüme-i telemak" (1862) isimli eserinde yayınlarken, vakanuvis lütfü daniel defoe'nun "robinson crusoe" isimli eserini, mahmut nedim jonathan swift'in "gulliverin gezileri" adlı kitapları ve mehmet emin de jules verne'in "merkezi arza seyahat" ve "balonda beş hafta seyahat" adlı romanlarını çevirmiştir.
Bütün bu yapıtlar 9 yaş ve üzeri çocuklar için yazılmıştır. daha sonra pek çok yazar ve şair de çocuklar için kitap yazmaya başladılar. bunlar arasında ahmet rasim, ahmet mithat, ziya gökalp, ömer seyfettin, tevfik fikret, ali ekrem bolayır, ibrahim alaattin gövsa, ali ulvi elöve ve aka gündüz sayılabilir. cumhuriyetin ilanından sonra harf devrimi ile yeni bir dönem başlamış ve kitaplar yeni harfler ile tekrar basılmıştır. çocuk kitaplarında önde gelen isimler reşat nuri gültekin, mahmut yesari, peyami safa, abdullah ziya kazanoğlu, ragıp çalapala, kemalettin tuğcu gibi yazarlardır.
Tanzimattan 1940 yılına kadar çocuk kitapları sayısında fazla bir artış görülmez. çocuk esirgeme kurumu 1943-46 yılları arasında çoğu çeviri olmak üzere yüzden fazla değişik kitap bastırtmıştır. 1952'den sonra yazılan eserlerde toplumsal içerikli hikaye ve romanların yer aldığı görülür. 1950 yılından itibaren bazı okul ve kütüphanelerde çocuk kitabı haftaları ve sergiler düzenlenmeye başlandı. Eflatun cem güney "açıl sofram açıl" ve "dede korkut masalları" ile çeşitli ödüller almıştır. 1964 yılında vala nurettin ve nihal karamanagralı'nın yazdığı "korkusuz murat" doğan kardeş ödülü almıştır. aynı dönemde orhan veli kanık la fontaine çevirileri ve nasreddin hoca fıkralarını akıcı bir dille kaleme alır. fazıl hüsnü dağlarca'nın şiir kitabı "çocuk ve allah" "açıl sofram açıl", "balina ile mandalina", "okumayı seven ayı" ve "yaramaz sözcükler"i, aziz nesin'in "şimdiki çocuklar harika", "üç karagöz oyunu", "pıtlatan bal" adlı eserleri çocuklara hitap eden ve bu dönemde yazılmış eserlerdir. cahit uçuk "kırmızı mantarlar "(1943), "üç masal" (1944), "türk çocuğuna masallar" (1946), "ateş gözlü dev" (1946) ve "kurnaz tilki "(1946), adlı eserleri yazmış ve "türk ikizleri "(1958) adlı eseri ile hans christian andersen ödülü almıştır. mümtaz zeki taşkın tiyatro eserlerinin yanısıra "çocuklarımıza resimli şiirler" (1959), "çitlenbik kız" (1975) ve "çocuklara kahramanlık hikayeleri" (1978) adlı eserleri yayınlanmıştır.
1960 yılında tdk ve kültür bakanlığı çeşitli yarışmalar düzenledi. rıfat ilgaz "hababam sınıfı", "küçük çekmece okyanusu" ve "cankurtaran yılmaz"ı yazmıştır. mehmet seyda roman ve hikaye türünde "bir gün büyüyeceksin", "şeytan çekiçleri", "çikolata" ve "düşleme oyunu"nu yazmıştır.
Yazarlarımız bu yıllarda çocuk kitapları alanına önem verip, öykü, roman, şiir yazmaya başlamışlarsa da pek azı başarılı olmuştur. 1966'dan başlayarak çocuk kitaplarında gelişme görülür. talip apaydın "toprağa basınca", "dağdaki kaynak", "elif kızın elleri", gülten dayıoğlu "fadiş", "dört kardeştiler", "suna'nın serçeleri" ve "yurdumu özledim"i yazmıştır. 1970'lerden sonra çocuk edebiyatı hareketlenmiş ve çeviriler artmıştır.
1966-67 yıllarında "ayşegül ve ayşecik" dizisi türkiye'ye gelene kadar resimli kitap hiç yoktu. sadece amerikan board neşriyat dairesi (red house) 1961 yayınları ile bu türde eserler veriyordu. içerik açısından başarılı olanlar fiziksel ve resimleme yönünden başarılı olamıyorlardı. bu tercümelerin çoğu toplumumuza uymuyordu. can göknil'in "kirpi masalı" ilk resimli çocuk kitabımızdır.
