İlişki Durumu
Ses Egzersizleri
Eğitim görmemiş bir sesin, hakiki kalitesini anlamak oldukça zordur. Bu
bakımdan, tenor olduğu kesin olarak saptanmamış kimse, bariton kabul
edilmeli. Aynı şekilde soprano da mezzo-soprano olarak
çalıştırılmalıdır. Çalışmalar ilerledikçe, sesin esas rengi ortaya
çıkar.
Yapılan her ses egzersizi bir amaca yönelik olmalıdır. Gelişi güzel
melodilerle, amaçsız yapılan egzersizlerin hiçbir faydası yoktur. Amaç,
sade ve uygun egzersizlerle, nefesin pürüzsüz ve ölçülü olmasını
sağlamak, diyaframın iyi kullanılmasını öğretmek, sesin rezonansını
sağlamak, registerleri yerine oturtarak sesleri birbirine perçinlemek,
parlak, dolgun sesler elde etmektir.
Ses egzersizleri, kolaydan zora doğru ve amaçlara yönelik olmalıdır. Bu
çalışmaları aşağıdaki şekilde basamakları birbirine perçinleyerek
olumlu sonuçlar almamız mümkündür.
1- Ses eğitiminde birinci basamak, nefes eğitimi olmalı. Nefes
çalışmaları ile diyaframın kullanılması bir anda yürütülmelidir. Bunun
için öğrenci, derin nefes aldıktan sonra, havayı dişlerinin arasından
tıslamak sureti ile nefes vermeli ve havanın bir noktaya akacak şekilde
toplandığını düşünmelidir. Hava iyi kullanılırsa, uzun süreli
tıslamalar elde edilebilir. Tıslama esnasında, ses telleri hiçbir
şekilde zorlanmamalı. Havanın dişler arasından devamlı sızması ve
diyafram çalışması dikkatle kontrol edilmelidir.
2- Şan eğitiminde, nefes ve diyafram çalışmalarından sonra sıra tek
tonların söylenmesine gelir. Tonlar tam sesle, zorlanmadan, bastırmadan
söyletilmeli, seslerin rezonansa oturması sağlanmalıdır. Oturan
tonlardan sonra, yarımşar ton ilerleyerek veya gerileye giderek
çalışmalar sürdürülür. Öğrenciye devamlı, havayı düzenli bir şekilde,
bir noktaya doğru yöneltmesi, sesini rezonans boşluklarında büyütmesi
ve gırtlağını bir kuyu gibi açık tutması telkin edilir.
Tiz seslerin çıkartılmasını sağlamak için öğrenciye; sanki ağzında
sıcak bir lokma varmış da ağzı yanmasın diye damağını kapatıyormuş gibi
davranmasını söylemek iyi sonuç verir.
Tek tonlar, vokal ve konsonların oluşturdıığu hecelerle çalışarak artikülasyon yapılır ve diyafram çalıştırılır.
3- Tek tonu çıkartmakta başarı sağlayan öğrenciye, küçük ses dizileri
söyletilebilir. Major gamın ilk üç sesten kurulan dizisi, buna
uygundur. Bu çalışma yapılırken tonlar birbirine çok bağlı olmalıdır.
Tize doğru karın hafifçe içeri çekilirken, egzersiz bitince karın
kasları gevşetilip bir an dinlenilir. Egzersize, rahat bir tondan
başlayarak yavaş yavaş yarımşar ton inceye çıkılır. Yeteri kadar inceye
çıkıldıktan sonra, bu kez yarımşar ton aşağıya inilmeye başlanır.
Herhangi bir tonun üzerinde pürüzlenme veya zorlanma olur veya sesi iyi
tınlamazsa geriye dönülerek aynı egzersiz yarım veya bir ton aşağıdan
tekrar denenmelidir.
Egzersize rahat gelen bir tondan başlanmalıdır. Önce U vokaliyle
yapılan çalışmalarda daha sonra diğer vokaller de denenir. İ ve E
vokalleriyle yapılan çalışmalarda ses daha rezonanslı ve parlak çıkar.
Bu durum, şan öğrencisinin moralinin yükselmesine faydalı olur. A
vokali Çoğu kimsede dayanıksız ve donuk olur. Ancak aynı zamanla ve
çalışarak öteki vokaller kadar parlak olur, kolay çıkarılır.
Çalışma biraz daha ilerleyince üç sesten major dizi iki defa tekrarianarak egzersiz yapılır.
4- Kapalı ağızla rezonans çalışması. Sesin yerine oturması, rezonansın
sağlanması için kapalı ağızla orta seslerde yapılan ses egzersizleri
faydalıdır. Kapalı ağızla seslerde M ve N konsonları ile (sessiz
harfleri) yapılan tınlama çahşmalarında fazla ses vermeden hafifçe
tınlamaya özen gösterilir. Bu şekilde, ağız ve burun boşluklarında
oluşan ve skala yükseldikçe alın boşluğuna geçen bir titreyiş
hissedlir. Bu çalışma sesin rezonans boşluklarına sağlıklı bir şekilde
gönderilmesini Sağlar.
5- Çalışmalar ilerledikçe ton dizisi, tonikten beşliye kadar
genişletilir. Başlangıçta tonu, bütün egzersizlerde sesin cinsine göre
değişir. Önce U sonra A ve vokalleri ile daha sonra da iki defa
tekrarlanarak yapılır. Vokallerin (sesli harflerin) hepsine eşit
parlaklık sağlamak için en iyi oturan vokalden hemen sonra, daha az
tınlayan bir vokalin getirilmesi denenebilir. Egzersizi daha
kolaylaştırmak için M, N veya S gibi tınlayan bir konsondan
faydanılır.. Çalışma sırasında bütün tonların bağlı kalmasına,
vokallerin eşit renk tınlayışta olmalarına dikkat edilmelidir.
6- Bir müddet sonra, bırbirine yakın seslerin egzersizlerine alışan şan
öğrencisi, daha geniş aralıklarla birbirinden ayrılan sesleri içeren
egzersizlere yöneltilir. Bu konudaki en kolay egzersiz majör gamdaki
tonik-üçlü-beşli dizisidir. Daha önceki egzersizlerde yaptığımız gibi,
derin nefes alıp havayı tembel hale getirdikten sonra, U veya İ vokali
ile egzersize başlanır.
Tizlere doğru karın kasları toplanarak havayı yukarı itmeli ve damak
biraz kubbelenmelidir. Bu egzersiz, her sesin en kalın tonundan
başlayarak, zorluk çekmeden çıkabileceği en ince tona kadar
yapılabilir. Ancak, zorlamadan kaçınmalıdır. Daha sonraki çalışmalarda
bu dizi oktavın da eklenmesi ile daha genişletilebilir.(Tizlere
geçerken içeri çekilen, pese geçerken gevşetilen karın kaslarının
hareketi, öğürrne sırasında yapılan hareketle eşittir). Bu
egzersizlerin başarı ile tamamlanmasından sonra daha geniş aralıklı
egzersizlere geçilir.
7- Beşli atlamalar: Esas tondan beşliye atlayarak tonu iyice
oturttuktan sonra, sıra ile bütün tonları söyleyerek aşağı inilir.
İnerken sesin en tiz tondaki parlaklık ve rezonansı korumasına dikkat
etmelidir. Bu egzersizler U ve İ vokalleri ile yerine oturtulduktan
sonra A,E,O gibi diğer vokallerle uygulanır.
8- Daha geniş aralıkları çalışmaya geçmeden aşağıdan yukarı çıkan geniş
ton dizilerini söylemek yerinde olur. Derin nefes alıp havayı depo
ettikten sonra sesi kafaya doğru yöneltmeliyiz. Kalın seslerde biraz
daha ağır söylenen bu egzersiz, daha hızlı bir tempoyla söylenebilir.
9- Büyük aralıklar. Geniş aralıklardan en kolay söyleneni, oktay
atlamalarıdır. Derin nefes alıp depo ettikten sonra, pes tonu söyleyip
gırtlağı tamamen gevşek bırakarak oktava atlamalıdır. Oktavın yerine
oturup oturmadığını anlamak için, aynı aralığı bir daha tekrarlamak iyi
sonuç verir. Oktay atlamalarında zorluk çekenlere, üst tonla tınlayan
bir sessiz harf (konson) kullanılmalıdır. Oktay atlamaları için
aşağıdaki değişik egzersizler kullanılır.
10- Staccato Çalışmaları: Diğer egzersizlerle bir arada yürütülmelidir. Sesin tınlamasına özen gösterilmelidir.
Il- Nüans çalışmaları: Orta sesler üzerinde yapılan çalışmalar
istenilen düzeye gelmeden, nüans çalışmalarına başlanmamalıdır.
Zamansız başlatılan nüans çalışmaları, hafif seslerin nefesten koparak
desteksiz söylenmesine, kuvvetli seslerin de bağırılarak çıkarılmasına
yol açar. Nüans egzersizleri daima nefesten kopmayan bir sesle
yapılmalıdır.
Ses-nefes bağlantısı, en hafif ve en kuvvetli seslerden korunmalıdır.
Böylece, nefes desteğine dayanan en hafif ses bile, salonun en uzak
köşesindeki dinleyicinin kulağına ulaşabilcektir. Nüans egzersizlerine
geçerken, rezonans çalışmalarına da büyük önem verilmelidir. Ancak bu
şekilde, çok hafif sesler nefesten kopmadan çıkarılabilir, en kuvvetli
sesler de bağırmadan elde edilebilir.. İlk nüans egzersizlerine mf
(orta kuvvetli) ve mp (orta hafif) seslerle başlanır.
Çok hafif ve çok kuvvetli seslere, adım adım yaklaşılır. Bu çalışmada
ele alınacak küçük bir müzik cümlesi, önce mf söylenmeli, sonra aynı
teknik mp'ye dönüştürülmeli. Daha sonra, sesin nefesten kopmamasına
özen göstererek mp'den veya mf'den mp'ye geçişler ve uygulamalar
denenmelidir. Çalışmalar ilerledikçe, bütün nüans biçimleri uygulanır.
Şarkıcı, sesin: bir enstrümanın ustalığı ile kullanmasını öğrenir.
12- Ses çalışmalarında değişik egzersizlerin uygulanması, söyleyerek
artikülasyon yapmak, bütün sesleri parlak tonlarda çıkarmak, diyaframı
çalıştırmak amacına yöneliktir.
13-Tiz seslerin çalışılması. Şan çalışmalarına, sesin en rahat ve
renkli olduğu tonlardan başlamak gerekir. Bunlar da çoğunlukla orta
seslerdir. Tiz ve pes tonlar çalışmalarla elde edilir. Ancak, çok uzun
zaman sadece orta sesler üzerinde çalışmak, sesi ağırlaştırır. Bunun
için, orta sesleri yeterince oturttuktan sonra, gayet dikkatle
davranarak tizlere ve peslere uzanmalıdır.
Öğretmen kontrolünde yapılan çalışmalar tam sesle uygulanmalıdır.
Çalışma sırasında sesin en son sınırına ulaşan ve aynı yüksek sesi arka
arkaya tekrarlatan egzersizlerden kaçınmak yerinde olur. Sesin
genişliği, yavaş yavaş yarımşar ton ilavesi ile sağlanmalı, yeni
kazanılan tonları yerine oturmadan, başka tonlara geçilmemelidir.
Yüksek seslerde çalışma yapıldıktan sonra, sesi daha fazla yormamak
için, hemen orta ve kalın seslere geçilerek çalışmanın sürdürülmesi
faydalı olur.
Yüksek seslere çıkılırken buna paralel olarak ağız da açılmaya
başlamalı, en tiz tonda en fazla açık halini almalıdır. Ancak bu
pozisyonda, tiz sesi çıkarırken, şarkıcının yüz ifadesinin gerilmemesi
ve kasılmamasına dikkat edilmelidir. Tiz tonlarda çene, gevşek bir
şekilde aşağıya sarkmalıdır. Tiz tonu verirken, öğrencinin ayaklarının
ucuna kalkmaması, düzgün ve rahat bir pozisyonda durması sağlanır.
Tiz tonlarda ses mutlaka diyaframa sağlam dayanmak zorundadır. Bunun
yanında boğaz boşluğu, aşağı ve içeri doğru genişlemeli, sanki sesi
yutacakmış gibi bir pozisyon alınmalıdır. Başın yukarıya doğru dik
durması sesin çıkışını kolaylaştırır. Tizlerin i vokaliyle söylenmesi
sese parlaklık ve kuvvet verir.
Tizlere yükselirken, özellikle geçit tonlarında, damağı yuvarlak
tutmak, geniz boşluğu da içeri doğru yuvarlanmış bir boru gibi düşünmek
tiz seslerde rahatlık Sağlar. Aralığın büyük veya küçük oluşuna göre,
karın yavaş yavaş veya birden bire içeri çekilir. Bu pozisyonla
diyaframın yükselmesi sağlanır. Diyafram yükseldiği anda hançere de
kolayca en yüksek ses pozisyonuna geçebilir.
Daha ilerlemiş öğrencilere, oktay sıçramaları egzersizleri
yaptırılabilir. Tizleri çok kısa sürede kolaylaştıran bu egzersizler,
başlangıçta muhakkak öğretmen kontrolünde yapılmalıdır. Çünkü ses,
göğüs registerinden veya orta sesten birdenbire kafa registerine
fırlayacaktır. Bu tiz sesin tamamen kafada ve :-):-):-):-)lik bir
parlaklıkta olması şarttır.
Bu egzersiz bir süre yapıldıktan sonra, hemen dinlendirici egzersizlere
geçilmelidir. Egzersizler, aralıksız ve tek taraflı olmamalı, zor
çalışmalardan sonra gevşetici egzersizlere yer verilmelidir. Orta
tizleri oturtmak için yukarıdaki egzersize küçük bir ilave yapılır.
Oktavlar çabuk söylendikten sonra beşli üzerinde durulur. Bu egzersizin
amacı tizlerde kafa tonunu beşliye mal etmektir. Bu daha çok kadın
sesleri ve tenorlar için yararlıdır. Bu çalışmadan sonra gam ve
arpejler üzerinde egzersizler yapılır.
14- Pes seslerin çalışılması. Şan eğitiminde, sadece tiz seslerin zor
elde edildiğine inanılır. Oysa kalın seslerin elde edilmesi ve kalına
geçerken geçit tonlarının ortadan kaldırılması daha zordur. Kalın
sesleri elde etmek için en kolay ve en iyi yol, tizleri ve orta sesleri
ıyi oturtmaktır. Tız tonları sağlayan pozısyonlarda, ses tellerı ne
kadar rahat ve krampsız olursa, tizlerden peslere geçişte o kadar kolay
verimli ve doğal olur. Kalın seslerde, nefesin göğüse yaslanmasına ve
sesin kafa rezonansında tınlamasına dikkat edilmelidir.
Eğitim görmemiş bir sesin, hakiki kalitesini anlamak oldukça zordur. Bu
bakımdan, tenor olduğu kesin olarak saptanmamış kimse, bariton kabul
edilmeli. Aynı şekilde soprano da mezzo-soprano olarak
çalıştırılmalıdır. Çalışmalar ilerledikçe, sesin esas rengi ortaya
çıkar.
Yapılan her ses egzersizi bir amaca yönelik olmalıdır. Gelişi güzel
melodilerle, amaçsız yapılan egzersizlerin hiçbir faydası yoktur. Amaç,
sade ve uygun egzersizlerle, nefesin pürüzsüz ve ölçülü olmasını
sağlamak, diyaframın iyi kullanılmasını öğretmek, sesin rezonansını
sağlamak, registerleri yerine oturtarak sesleri birbirine perçinlemek,
parlak, dolgun sesler elde etmektir.
Ses egzersizleri, kolaydan zora doğru ve amaçlara yönelik olmalıdır. Bu
çalışmaları aşağıdaki şekilde basamakları birbirine perçinleyerek
olumlu sonuçlar almamız mümkündür.
1- Ses eğitiminde birinci basamak, nefes eğitimi olmalı. Nefes
çalışmaları ile diyaframın kullanılması bir anda yürütülmelidir. Bunun
için öğrenci, derin nefes aldıktan sonra, havayı dişlerinin arasından
tıslamak sureti ile nefes vermeli ve havanın bir noktaya akacak şekilde
toplandığını düşünmelidir. Hava iyi kullanılırsa, uzun süreli
tıslamalar elde edilebilir. Tıslama esnasında, ses telleri hiçbir
şekilde zorlanmamalı. Havanın dişler arasından devamlı sızması ve
diyafram çalışması dikkatle kontrol edilmelidir.
2- Şan eğitiminde, nefes ve diyafram çalışmalarından sonra sıra tek
tonların söylenmesine gelir. Tonlar tam sesle, zorlanmadan, bastırmadan
söyletilmeli, seslerin rezonansa oturması sağlanmalıdır. Oturan
tonlardan sonra, yarımşar ton ilerleyerek veya gerileye giderek
çalışmalar sürdürülür. Öğrenciye devamlı, havayı düzenli bir şekilde,
bir noktaya doğru yöneltmesi, sesini rezonans boşluklarında büyütmesi
ve gırtlağını bir kuyu gibi açık tutması telkin edilir.
Tiz seslerin çıkartılmasını sağlamak için öğrenciye; sanki ağzında
sıcak bir lokma varmış da ağzı yanmasın diye damağını kapatıyormuş gibi
davranmasını söylemek iyi sonuç verir.
Tek tonlar, vokal ve konsonların oluşturdıığu hecelerle çalışarak artikülasyon yapılır ve diyafram çalıştırılır.
3- Tek tonu çıkartmakta başarı sağlayan öğrenciye, küçük ses dizileri
söyletilebilir. Major gamın ilk üç sesten kurulan dizisi, buna
uygundur. Bu çalışma yapılırken tonlar birbirine çok bağlı olmalıdır.
Tize doğru karın hafifçe içeri çekilirken, egzersiz bitince karın
kasları gevşetilip bir an dinlenilir. Egzersize, rahat bir tondan
başlayarak yavaş yavaş yarımşar ton inceye çıkılır. Yeteri kadar inceye
çıkıldıktan sonra, bu kez yarımşar ton aşağıya inilmeye başlanır.
Herhangi bir tonun üzerinde pürüzlenme veya zorlanma olur veya sesi iyi
tınlamazsa geriye dönülerek aynı egzersiz yarım veya bir ton aşağıdan
tekrar denenmelidir.
Egzersize rahat gelen bir tondan başlanmalıdır. Önce U vokaliyle
yapılan çalışmalarda daha sonra diğer vokaller de denenir. İ ve E
vokalleriyle yapılan çalışmalarda ses daha rezonanslı ve parlak çıkar.
Bu durum, şan öğrencisinin moralinin yükselmesine faydalı olur. A
vokali Çoğu kimsede dayanıksız ve donuk olur. Ancak aynı zamanla ve
çalışarak öteki vokaller kadar parlak olur, kolay çıkarılır.
Çalışma biraz daha ilerleyince üç sesten major dizi iki defa tekrarianarak egzersiz yapılır.
4- Kapalı ağızla rezonans çalışması. Sesin yerine oturması, rezonansın
sağlanması için kapalı ağızla orta seslerde yapılan ses egzersizleri
faydalıdır. Kapalı ağızla seslerde M ve N konsonları ile (sessiz
harfleri) yapılan tınlama çahşmalarında fazla ses vermeden hafifçe
tınlamaya özen gösterilir. Bu şekilde, ağız ve burun boşluklarında
oluşan ve skala yükseldikçe alın boşluğuna geçen bir titreyiş
hissedlir. Bu çalışma sesin rezonans boşluklarına sağlıklı bir şekilde
gönderilmesini Sağlar.
5- Çalışmalar ilerledikçe ton dizisi, tonikten beşliye kadar
genişletilir. Başlangıçta tonu, bütün egzersizlerde sesin cinsine göre
değişir. Önce U sonra A ve vokalleri ile daha sonra da iki defa
tekrarlanarak yapılır. Vokallerin (sesli harflerin) hepsine eşit
parlaklık sağlamak için en iyi oturan vokalden hemen sonra, daha az
tınlayan bir vokalin getirilmesi denenebilir. Egzersizi daha
kolaylaştırmak için M, N veya S gibi tınlayan bir konsondan
faydanılır.. Çalışma sırasında bütün tonların bağlı kalmasına,
vokallerin eşit renk tınlayışta olmalarına dikkat edilmelidir.
6- Bir müddet sonra, bırbirine yakın seslerin egzersizlerine alışan şan
öğrencisi, daha geniş aralıklarla birbirinden ayrılan sesleri içeren
egzersizlere yöneltilir. Bu konudaki en kolay egzersiz majör gamdaki
tonik-üçlü-beşli dizisidir. Daha önceki egzersizlerde yaptığımız gibi,
derin nefes alıp havayı tembel hale getirdikten sonra, U veya İ vokali
ile egzersize başlanır.
Tizlere doğru karın kasları toplanarak havayı yukarı itmeli ve damak
biraz kubbelenmelidir. Bu egzersiz, her sesin en kalın tonundan
başlayarak, zorluk çekmeden çıkabileceği en ince tona kadar
yapılabilir. Ancak, zorlamadan kaçınmalıdır. Daha sonraki çalışmalarda
bu dizi oktavın da eklenmesi ile daha genişletilebilir.(Tizlere
geçerken içeri çekilen, pese geçerken gevşetilen karın kaslarının
hareketi, öğürrne sırasında yapılan hareketle eşittir). Bu
egzersizlerin başarı ile tamamlanmasından sonra daha geniş aralıklı
egzersizlere geçilir.
7- Beşli atlamalar: Esas tondan beşliye atlayarak tonu iyice
oturttuktan sonra, sıra ile bütün tonları söyleyerek aşağı inilir.
İnerken sesin en tiz tondaki parlaklık ve rezonansı korumasına dikkat
etmelidir. Bu egzersizler U ve İ vokalleri ile yerine oturtulduktan
sonra A,E,O gibi diğer vokallerle uygulanır.
8- Daha geniş aralıkları çalışmaya geçmeden aşağıdan yukarı çıkan geniş
ton dizilerini söylemek yerinde olur. Derin nefes alıp havayı depo
ettikten sonra sesi kafaya doğru yöneltmeliyiz. Kalın seslerde biraz
daha ağır söylenen bu egzersiz, daha hızlı bir tempoyla söylenebilir.
9- Büyük aralıklar. Geniş aralıklardan en kolay söyleneni, oktay
atlamalarıdır. Derin nefes alıp depo ettikten sonra, pes tonu söyleyip
gırtlağı tamamen gevşek bırakarak oktava atlamalıdır. Oktavın yerine
oturup oturmadığını anlamak için, aynı aralığı bir daha tekrarlamak iyi
sonuç verir. Oktay atlamalarında zorluk çekenlere, üst tonla tınlayan
bir sessiz harf (konson) kullanılmalıdır. Oktay atlamaları için
aşağıdaki değişik egzersizler kullanılır.
10- Staccato Çalışmaları: Diğer egzersizlerle bir arada yürütülmelidir. Sesin tınlamasına özen gösterilmelidir.
Il- Nüans çalışmaları: Orta sesler üzerinde yapılan çalışmalar
istenilen düzeye gelmeden, nüans çalışmalarına başlanmamalıdır.
Zamansız başlatılan nüans çalışmaları, hafif seslerin nefesten koparak
desteksiz söylenmesine, kuvvetli seslerin de bağırılarak çıkarılmasına
yol açar. Nüans egzersizleri daima nefesten kopmayan bir sesle
yapılmalıdır.
Ses-nefes bağlantısı, en hafif ve en kuvvetli seslerden korunmalıdır.
Böylece, nefes desteğine dayanan en hafif ses bile, salonun en uzak
köşesindeki dinleyicinin kulağına ulaşabilcektir. Nüans egzersizlerine
geçerken, rezonans çalışmalarına da büyük önem verilmelidir. Ancak bu
şekilde, çok hafif sesler nefesten kopmadan çıkarılabilir, en kuvvetli
sesler de bağırmadan elde edilebilir.. İlk nüans egzersizlerine mf
(orta kuvvetli) ve mp (orta hafif) seslerle başlanır.
Çok hafif ve çok kuvvetli seslere, adım adım yaklaşılır. Bu çalışmada
ele alınacak küçük bir müzik cümlesi, önce mf söylenmeli, sonra aynı
teknik mp'ye dönüştürülmeli. Daha sonra, sesin nefesten kopmamasına
özen göstererek mp'den veya mf'den mp'ye geçişler ve uygulamalar
denenmelidir. Çalışmalar ilerledikçe, bütün nüans biçimleri uygulanır.
Şarkıcı, sesin: bir enstrümanın ustalığı ile kullanmasını öğrenir.
12- Ses çalışmalarında değişik egzersizlerin uygulanması, söyleyerek
artikülasyon yapmak, bütün sesleri parlak tonlarda çıkarmak, diyaframı
çalıştırmak amacına yöneliktir.
13-Tiz seslerin çalışılması. Şan çalışmalarına, sesin en rahat ve
renkli olduğu tonlardan başlamak gerekir. Bunlar da çoğunlukla orta
seslerdir. Tiz ve pes tonlar çalışmalarla elde edilir. Ancak, çok uzun
zaman sadece orta sesler üzerinde çalışmak, sesi ağırlaştırır. Bunun
için, orta sesleri yeterince oturttuktan sonra, gayet dikkatle
davranarak tizlere ve peslere uzanmalıdır.
Öğretmen kontrolünde yapılan çalışmalar tam sesle uygulanmalıdır.
Çalışma sırasında sesin en son sınırına ulaşan ve aynı yüksek sesi arka
arkaya tekrarlatan egzersizlerden kaçınmak yerinde olur. Sesin
genişliği, yavaş yavaş yarımşar ton ilavesi ile sağlanmalı, yeni
kazanılan tonları yerine oturmadan, başka tonlara geçilmemelidir.
Yüksek seslerde çalışma yapıldıktan sonra, sesi daha fazla yormamak
için, hemen orta ve kalın seslere geçilerek çalışmanın sürdürülmesi
faydalı olur.
Yüksek seslere çıkılırken buna paralel olarak ağız da açılmaya
başlamalı, en tiz tonda en fazla açık halini almalıdır. Ancak bu
pozisyonda, tiz sesi çıkarırken, şarkıcının yüz ifadesinin gerilmemesi
ve kasılmamasına dikkat edilmelidir. Tiz tonlarda çene, gevşek bir
şekilde aşağıya sarkmalıdır. Tiz tonu verirken, öğrencinin ayaklarının
ucuna kalkmaması, düzgün ve rahat bir pozisyonda durması sağlanır.
Tiz tonlarda ses mutlaka diyaframa sağlam dayanmak zorundadır. Bunun
yanında boğaz boşluğu, aşağı ve içeri doğru genişlemeli, sanki sesi
yutacakmış gibi bir pozisyon alınmalıdır. Başın yukarıya doğru dik
durması sesin çıkışını kolaylaştırır. Tizlerin i vokaliyle söylenmesi
sese parlaklık ve kuvvet verir.
Tizlere yükselirken, özellikle geçit tonlarında, damağı yuvarlak
tutmak, geniz boşluğu da içeri doğru yuvarlanmış bir boru gibi düşünmek
tiz seslerde rahatlık Sağlar. Aralığın büyük veya küçük oluşuna göre,
karın yavaş yavaş veya birden bire içeri çekilir. Bu pozisyonla
diyaframın yükselmesi sağlanır. Diyafram yükseldiği anda hançere de
kolayca en yüksek ses pozisyonuna geçebilir.
Daha ilerlemiş öğrencilere, oktay sıçramaları egzersizleri
yaptırılabilir. Tizleri çok kısa sürede kolaylaştıran bu egzersizler,
başlangıçta muhakkak öğretmen kontrolünde yapılmalıdır. Çünkü ses,
göğüs registerinden veya orta sesten birdenbire kafa registerine
fırlayacaktır. Bu tiz sesin tamamen kafada ve :-):-):-):-)lik bir
parlaklıkta olması şarttır.
Bu egzersiz bir süre yapıldıktan sonra, hemen dinlendirici egzersizlere
geçilmelidir. Egzersizler, aralıksız ve tek taraflı olmamalı, zor
çalışmalardan sonra gevşetici egzersizlere yer verilmelidir. Orta
tizleri oturtmak için yukarıdaki egzersize küçük bir ilave yapılır.
Oktavlar çabuk söylendikten sonra beşli üzerinde durulur. Bu egzersizin
amacı tizlerde kafa tonunu beşliye mal etmektir. Bu daha çok kadın
sesleri ve tenorlar için yararlıdır. Bu çalışmadan sonra gam ve
arpejler üzerinde egzersizler yapılır.
14- Pes seslerin çalışılması. Şan eğitiminde, sadece tiz seslerin zor
elde edildiğine inanılır. Oysa kalın seslerin elde edilmesi ve kalına
geçerken geçit tonlarının ortadan kaldırılması daha zordur. Kalın
sesleri elde etmek için en kolay ve en iyi yol, tizleri ve orta sesleri
ıyi oturtmaktır. Tız tonları sağlayan pozısyonlarda, ses tellerı ne
kadar rahat ve krampsız olursa, tizlerden peslere geçişte o kadar kolay
verimli ve doğal olur. Kalın seslerde, nefesin göğüse yaslanmasına ve
sesin kafa rezonansında tınlamasına dikkat edilmelidir.
