İlişki Durumu
Kafkasya'nın Şapsığ Yöresi'nden göçederek Bandırma'ya yerleşen bir
Adıge Ailesi'ndendir. 1886 yılında Emre Köyü'nde doğdu. Pşevu Ali
Bey'in oğludur. Rüşdiyeyi ve Küçük Zabit Mektebi'ni bitirdi. Balkan
Savaşları'na katılarak yaralandı. Birinci Dünya Savaşı'nda Sencer Eşref
Bey'in yönetimindeki Teşkilat-ı Mahsusa'da çalıştı. Dr. Hanakhe Reşit
Bey'in (Diyarbekir Valisi) ve Aşharuva Rauf (Orbay) Bey'in emrinde Irak
ve İran'da görev yaptı. Bu arada yaralanarak Bandırma'ya döndü.
Mütareke döneminin başlangıcında İzmir'de bazı siyasi eşkıyalık
olaylarına adı karıştı. Yunanlıların İzmir ve çevresini işgali üzerine
Anadolu'ya geçen Aşharuva Rauf Bey'in ve Zaraho Bekir Sami Bey'in
uyarılarıyla Yunanlılara karşı eyleme geçti. Ağabeyleri Reşit ve
Yüzbaşı Tevfik Bey'lerle birlikte Bursa ve Balıkesir'deki Kafkas
Göçmenleri arasından topladığı gönüllülerle önce Ayvalık, sonra da
Akhisar ve Salihli'de Yunanlılara karşı savaştı.
Örgütçü yeteneğiyle diğer bazı Kuvay-ı Milliye çetelerini de tasfiye
edip kendi güçlerine katarak Yunanlılara karşı sağlam bir cephe
oluşturdu. Yunan ilerlemesinin "Milen Hattı" üzerinde durdurulmasında
en büyük rolü aldı. Emrindeki atlı güçlere 14. Kolordu Komutanı Met
İzzet Yusuf Paşa tarafından "Kuvay-ı Seyyare" adı verilmişti.
1920 yılı boyunca birlikleri, zaman zaman Yunan Cephesi'ne çekilerek
Marmara ve İç Anadolu'daki karşı ihtilal hareketlerinin bastırılmasında
vurucu güç olarak kullanıldı. Bu suretle TBMM'nin toplanarak ülkenin
kaderini eline almasında önemli bir rol oynadı.
Düzce, Adapazarı, Çorum, Yozgat gibi ayaklanma bölgelerinden toplayarak
güçlerine kattığı yeni gönüllülerle daha da güçlenerek TBMM
Hükümeti'nin dayanağı, en güçlü Kuvay-ı Milliye Komutanı haline geldi.
Kendisine resmen "Milli Kahraman" ünvanı verilerek TBMM'nde ayakta
karşılandı. Fakat birliklerinin kendine özgü yapısı ve genellikle
Kafkas Göçmenlerinden oluşması kuşkular yarattığı gibi, ayaklanma
bölgelerinde verdiği yersiz idam kararları ve köyleri yaktırması
hemşehrileri arasında da kendisine karşı antipati uyandırmaya
başlamıştı.
İç Anadolu'da, Çapanoğulları'nın yönlendirdiği karşı ihtilal hareketini
bastırmak için Yozgat'ta bulunduğu sırada, Yunanlıların iki koldan
saldırıya geçerek Bursa, Balıkesir ve Uşak'ı işgal etmeleri üzerine
tekrar bu cepheye çağrıldı. Düşman saldırısının durdurulmasında büyük
başarısı görüldü ve Demirci'deki savaşlarda, üstün Yunan güçlerine
karşı büyük bir başarı kazandı.
Batı Cephesi Komutanı Ali Fuat Paşa'nın Moskova Büyükelçiliği'ne
atanarak yerine İsmet Bey'in getirilmesinden sonra Ethem Bey ve
kardeşleri ile Mustafa Kemal Paşa ve Hükümet arasındaki anlaşmazlıklar
belirginleşmeye başladı. Bir yandan Nizami Ordu'nun güçlendirilmesi
için bir engel olarak görülen Kuvay-i Seyyare öte yandan da Anadolu
ihtilaline el koymaya çalışan sol akımlar ve Enver Paşa taraftarları
için hazır bir potansiyel olarak değerlendiriliyordu.
Ethem Bey'in Yozgat Ayaklanması'nın bastırılması sırasında, Hükümet
üzerinde giriştiği bazı güç gösterilerinden de kuşkulanan Mustafa Kemal
Paşa, sol eğimli Yeşilordu Cemiyeti gibi Kuvay-i Seyyare'yi de
dağıtmaya karar vermişti. Durumu değerlendiremeyen Ethem Bey ve
kardeşleri çeşitli olaylar karşısında yaptıkları hissi çıkışlarla
siyasi hasımlarının eline yeni kozlar verdiler.
Met Yusuf İzzet Paşa, Hakkı Behiç Bey gibi hemşehrileri tarafından
kendilerine yapılan bazı uyarıları da değerlendiremediler. Ethem'in
TBMM'ye çektiği hakaret dolu bir telgraf, TBMM'nin bütünüyle aleyhine
dönmesine neden oldu. Lozan Anlaşması'ndan sonra da 150'lik listeye
dahil edildi. Bunun üzerine önce Mısır'a sonra da Ürdün'e giden Ethem
Bey buradaki Kafkas Göçmenleri arasında sessizce yaşadı. Kardeşlerinin
aksine, 150'liklerin affından sonra da Türkiye'ye dönmedi. 1948 yılında
Amman'da öldü ve bir Çerkez mezarlığına gömüldü. Anılarım adlı bir
kitabı vardır.
Adıge Ailesi'ndendir. 1886 yılında Emre Köyü'nde doğdu. Pşevu Ali
Bey'in oğludur. Rüşdiyeyi ve Küçük Zabit Mektebi'ni bitirdi. Balkan
Savaşları'na katılarak yaralandı. Birinci Dünya Savaşı'nda Sencer Eşref
Bey'in yönetimindeki Teşkilat-ı Mahsusa'da çalıştı. Dr. Hanakhe Reşit
Bey'in (Diyarbekir Valisi) ve Aşharuva Rauf (Orbay) Bey'in emrinde Irak
ve İran'da görev yaptı. Bu arada yaralanarak Bandırma'ya döndü.
Mütareke döneminin başlangıcında İzmir'de bazı siyasi eşkıyalık
olaylarına adı karıştı. Yunanlıların İzmir ve çevresini işgali üzerine
Anadolu'ya geçen Aşharuva Rauf Bey'in ve Zaraho Bekir Sami Bey'in
uyarılarıyla Yunanlılara karşı eyleme geçti. Ağabeyleri Reşit ve
Yüzbaşı Tevfik Bey'lerle birlikte Bursa ve Balıkesir'deki Kafkas
Göçmenleri arasından topladığı gönüllülerle önce Ayvalık, sonra da
Akhisar ve Salihli'de Yunanlılara karşı savaştı.
Örgütçü yeteneğiyle diğer bazı Kuvay-ı Milliye çetelerini de tasfiye
edip kendi güçlerine katarak Yunanlılara karşı sağlam bir cephe
oluşturdu. Yunan ilerlemesinin "Milen Hattı" üzerinde durdurulmasında
en büyük rolü aldı. Emrindeki atlı güçlere 14. Kolordu Komutanı Met
İzzet Yusuf Paşa tarafından "Kuvay-ı Seyyare" adı verilmişti.
1920 yılı boyunca birlikleri, zaman zaman Yunan Cephesi'ne çekilerek
Marmara ve İç Anadolu'daki karşı ihtilal hareketlerinin bastırılmasında
vurucu güç olarak kullanıldı. Bu suretle TBMM'nin toplanarak ülkenin
kaderini eline almasında önemli bir rol oynadı.
Düzce, Adapazarı, Çorum, Yozgat gibi ayaklanma bölgelerinden toplayarak
güçlerine kattığı yeni gönüllülerle daha da güçlenerek TBMM
Hükümeti'nin dayanağı, en güçlü Kuvay-ı Milliye Komutanı haline geldi.
Kendisine resmen "Milli Kahraman" ünvanı verilerek TBMM'nde ayakta
karşılandı. Fakat birliklerinin kendine özgü yapısı ve genellikle
Kafkas Göçmenlerinden oluşması kuşkular yarattığı gibi, ayaklanma
bölgelerinde verdiği yersiz idam kararları ve köyleri yaktırması
hemşehrileri arasında da kendisine karşı antipati uyandırmaya
başlamıştı.
İç Anadolu'da, Çapanoğulları'nın yönlendirdiği karşı ihtilal hareketini
bastırmak için Yozgat'ta bulunduğu sırada, Yunanlıların iki koldan
saldırıya geçerek Bursa, Balıkesir ve Uşak'ı işgal etmeleri üzerine
tekrar bu cepheye çağrıldı. Düşman saldırısının durdurulmasında büyük
başarısı görüldü ve Demirci'deki savaşlarda, üstün Yunan güçlerine
karşı büyük bir başarı kazandı.
Batı Cephesi Komutanı Ali Fuat Paşa'nın Moskova Büyükelçiliği'ne
atanarak yerine İsmet Bey'in getirilmesinden sonra Ethem Bey ve
kardeşleri ile Mustafa Kemal Paşa ve Hükümet arasındaki anlaşmazlıklar
belirginleşmeye başladı. Bir yandan Nizami Ordu'nun güçlendirilmesi
için bir engel olarak görülen Kuvay-i Seyyare öte yandan da Anadolu
ihtilaline el koymaya çalışan sol akımlar ve Enver Paşa taraftarları
için hazır bir potansiyel olarak değerlendiriliyordu.
Ethem Bey'in Yozgat Ayaklanması'nın bastırılması sırasında, Hükümet
üzerinde giriştiği bazı güç gösterilerinden de kuşkulanan Mustafa Kemal
Paşa, sol eğimli Yeşilordu Cemiyeti gibi Kuvay-i Seyyare'yi de
dağıtmaya karar vermişti. Durumu değerlendiremeyen Ethem Bey ve
kardeşleri çeşitli olaylar karşısında yaptıkları hissi çıkışlarla
siyasi hasımlarının eline yeni kozlar verdiler.
Met Yusuf İzzet Paşa, Hakkı Behiç Bey gibi hemşehrileri tarafından
kendilerine yapılan bazı uyarıları da değerlendiremediler. Ethem'in
TBMM'ye çektiği hakaret dolu bir telgraf, TBMM'nin bütünüyle aleyhine
dönmesine neden oldu. Lozan Anlaşması'ndan sonra da 150'lik listeye
dahil edildi. Bunun üzerine önce Mısır'a sonra da Ürdün'e giden Ethem
Bey buradaki Kafkas Göçmenleri arasında sessizce yaşadı. Kardeşlerinin
aksine, 150'liklerin affından sonra da Türkiye'ye dönmedi. 1948 yılında
Amman'da öldü ve bir Çerkez mezarlığına gömüldü. Anılarım adlı bir
kitabı vardır.
